του Γιώργου Παπαγκίκα, μέλους του #block_tee, αναδημοσίευση από εδώ
Το ακόλουθο άρθρο δημοσιεύτηκε στον κατάλογο της ελληνικής συμμετοχής στην 15η Biennale Αρχιτεκτονικής της Βενετίας «#This Is A Co-op», το 2016. Καταταγμένο στη θεματική της κρίσης του επαγγέλματος του αρχιτέκτονα και των συλλογικών απαντήσεων σε αυτή, επιχειρεί μια παρουσίαση του εργατικού κινήματος και του Σωματείου Μισθωτών Τεχνικών, του βασικού συλλογικού συνδικαλιστικού φορέα στον κλάδο των τεχνικών και μηχανικών.
Κρίση, εργασία και κατασκευή
Η ελληνική κοινωνία αντιμετωπίζει μια πρωτοφανούς μεγέθους διάλυση εξαιτίας της καπιταλιστικής κρίσης, στο επίκεντρο της οποίας βρίσκεται η παραγωγική διαδικασία και η εργασία. Η ανεργία, η μετανάστευση και η υπερεκμετάλλευση είναι τα κυρίαρχα στοιχεία της σημερινής εργασιακής πραγματικότητας. Οι αρχιτέκτονες τη βιώνουν δραματικά, όντας τμήμα της οικοδομικής δραστηριότητας, του περισσότερο χτυπημένου από την κρίση κλάδου.
Η οικοδομή μαζί με τον τουρισμό αποτέλεσε μεταπολεμικά την ναυαρχίδα της παραγωγής στη χώρα δίνοντας δουλειά σε μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού αναμορφώνοντας ολοκληρωτικά το τοπίο. Στις αρχές του 21ου αιώνα η κατασκευαστική παραγωγή πήρε τον χαρακτήρα φούσκας η οποία έσκασε με πάταγο με την εμφάνιση της κρίσης. Από το 2008 η πτώση της οικοδομικής δραστηριότητας υπολογίζεται σε πάνω από 90% με πολλές χαμένες θέσεις, και τις οι αποδοχές των εργαζομένων να πέφτουν πάνω από 50%. Παράλληλα η εργασία άλλαξε ριζικά και η αστάθεια, η ελαστικότητα και η ανασφάλεια είναι πια ο κανόνας[1].
Στην απορύθμιση της αγοράς εργασίας βασικό εργαλείο στα χέρια της εργοδοσίας είναι το Δελτίο Παροχής Υπηρεσιών (ΔΠΥ). Ο κάτοχός του θεωρείται από τον εργοδότη «συνεργάτης” και όχι σταθερός εργαζόμενος αορίστου χρόνου, χάνοντας έτσι ένα μεγάλο εύρος δικαιωμάτων (αποζημίωση σε περίπτωση απόλυσης, πληρωμένες άδειες, σταθερό ωράριο, συμμετοχή του εργοδότη στην ασφάλιση κ.α.). Κατά κανόνα, και βέβαια παράνομα, αυτοί οι εργαζόμενοι δουλεύουν σε συνθήκες εξαρτημένης σχέσης εργασίας (σταθερό ωράριο, εργασιακός χώρος του εργοδότη, αποφασιστικός λόγος εργοδότη για το αποτέλεσμα της εργασίας).
Στους αρχιτέκτονες αυτά ήταν ήδη γνωστά, καθότι όντας μηχανικοί αντιμετωπίζονταν πρωταρχικά ως ελεύθεροι επαγγελματίες. Εντούτοις η κρίση αποκάλυψε το εύρος εκμετάλλευσης, που μέχρι τότε καλυπτόταν από την ύπαρξη αντικειμένου εργασίας και τις διαμάχες μεταξύ των κλάδων των μηχανικών για την κατανομή των επαγγελματικών δικαιωμάτων. Κραυγαλέο παράδειγμα αυτής της συνθήκης είναι το ζήτημα της ατομικής ασφάλισης. Μετά την καταλήστευση και του ταμείου των μηχανικών για την αποπληρωμή του δημόσιου χρέους, οι ασφαλιστικές εισφορές έχουν αναχθεί σε τεράστια ποσά τα οποία οι μηχανικοί, ως ελεύθεροι επαγγελματίες, εξαναγκάζονται να καταβάλουν είτε έχουν δουλειά είτε όχι. Έτσι μικρά γραφεία κλείνουν, το έργο συγκεντρώνεται σε λίγες μεγάλες εταιρίες και πολλοί μηχανικοί επιστρέφουν τις άδειες ασκήσεως επαγγέλματος αδυνατώντας να ανταπεξέλθουν στα συσσωρευόμενα χρέη[2].
Εργατικό κίνημα
Όλα αυτά αποτελούν την ελληνική εκδοχή μιας παγκόσμιας κατάστασης. Βασικό αίτιο και σύμπτωμα της είναι και οι αδυναμίες του εν δυνάμει εμποδίου της, του εργατικού κινήματος. Ακολουθώντας μια πορεία αποδόμησης από τη δεκαετία του 1970 με την ανατροπή του τριγώνου εξουσίας συνδικάτων, εταιρειών και κράτους εις βάρος των πρώτων[3], μετά και την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, το εργατικό κίνημα παγκοσμίως παρουσιάζεται σήμερα ως ένας απόηχος περασμένων μεγαλείων. Η κρίση ήρθε να εντείνει στο έπακρό αυτή τη συνθήκη, ενώ εξαιρέσεις δυναμικών και ενίοτε νικηφόρων διεκδικήσεων και κινητοποιήσεων δεν καταφέρνουν να ανατρέψουν τον κανόνα.
Στην Ελλάδα η συνδικαλιστική πυκνότητα ακολουθεί την παγκόσμια συρρίκνωση: η συμμετοχή στα συνδικάτα βρίσκεται σε πτώση[4]. και αυτό εντείνεται με την κρίση. Η χώρα γίνεται πειραματόζωο εφαρμογής ακραίων πολιτικών λιτότητας και αναμόρφωσης των εργασιακών σχέσεων, όπου η πολιτική κυβερνήσεων, ΕΕ και ΔΝΤ διαρρηγνύει ταχύτατα το μεταδικτατορικό κοινωνικό συμβόλαιο. Η εκρηκτική άνοδος της ανεργίας, η διάδοση της ευέλικτης απασχόλησης και της μαύρης εργασίας και η κατάργηση του νομικού πλαισίου διαπραγμάτευσης (π.χ. απελευθέρωση απολύσεων, πτώση κατώτατου μισθού, κατάργηση Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας-ΣΣΕ) προστέθηκαν σε υπάρχουσες ιδιαιτερότητες της Ελληνικής εργασιακής πραγματικότητας που δυσκολεύουν τη συνδικαλιστική οργάνωση. Αυτές δεν εντοπίζονται μόνο στην ίδια την φύση της παραγωγής (όπως η πλειοψηφία πολλών μικρών επιχειρήσεων[5] ή το μεγάλο μέγεθος του τριτογενούς τομέα έναντι του δευτερογενούς), αλλά και στην οργάνωση του επίσημου εργατικού κινήματος.
Στο εργατικό κίνημα κυριαρχεί ο κατακερματισμός, οι διασπαστικοί διαχωρισμοί μεταξύ εργαζομένων (π.χ. δημόσιου-ιδιωτικού τομέα, μισθωτών-ανέργων-ΔΠΥ, αποφοίτων ΑΕΤ-ΤΕΙ κ.λ.π., ανδρών-γυναικών, ντόπιων-μεταναστών) και η γραφειοκρατική δομή του οργανωμένου συνδικαλισμού, ο οποίος λειτουργεί μακριά από τη βάση της εργατικής τάξης παραδομένος σχεδόν αποκλειστικά στον εργοδοτικό και κρατικό έλεγχο. Πρόκειται για το αποτέλεσμα πολυετούς προσπάθειας του κεφαλαίου, σε συνεργασία με το μεταδικτατορικό καθεστώς, για την ενσωμάτωση του επίσημου συνδικαλιστικού κινήματος μέσω πελατειακών σχέσεων, παραχώρησης προνομίων έναντι συλλογικών κεκτημένων, αποκλεισμών, νοθευμένων αρχαιρεσιών, διαφθοράς κ.α., που οδηγεί την πλειοψηφία των εργαζομένων στην ανάθεση, την αδιαφορία, την παραίτηση και τον ατομισμό. Κραυγαλέα σύγχρονα δείγματα αυτής της κατάστασης αποτελούν η διαρκής υπονόμευση της κινηματικής και απεργιακής κλιμάκωσης από το ανώτερο επίσημο πανελλαδικό συνδικαλιστικό όργανο (ΓΣΕΕ), η θέση του τελευταίου υπέρ του ΝΑΙ στο δημοψήφισμα της 5/7[6], καθώς και η μετατροπή του σε εργοδοτικό μηχανισμό όπου εργαζόμενοι δουλεύουν υπό τραγικές ελαστικές σχέσεις εργασίας και ελλιπέστατα εργασιακά δικαιώματα[7].
Σωματείο Μισθωτών Τεχνικών
Η πραγματικότητα αυτή, αν και κυρίαρχη στο πεδίο του συνδικαλισμού, δεν είναι η μόνη. Υπάρχουν παραδείγματα επιτυχημένων ενωτικών προσπαθειών στη βάση του εργατικού κινήματος που παλεύουν για την υπεράσπιση και διεύρυνση των εργατικών κεκτημένων και διεκδικήσεων. Μια τέτοια προσπάθεια εντοπίζεται και στον κλάδο των αρχιτεκτόνων.
Το Σωματείο Μισθωτών Τεχνικών (ΣΜΤ)[8] δημιουργήθηκε το 1999 από πρωτοβουλία ενός μικρού κομματιού της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς με στόχο το χτύπημα των χρόνιων διαχωρισμών βάσει της εκπαίδευσης και του τρόπου πληρωμής των εργαζομένων στον τομέα της κατασκευής. Συμπεριέλαβε μέλη από κάθε βαθμίδα εκπαίδευσης και κυρίως αυτούς που πληρώνονταν μέσω ΔΠΥ και ανέργους. Για την επιλογή αυτή δέχθηκε επίθεση όχι μόνο από την εργοδοσία αλλά και από άλλες ήδη υπάρχουσες συνδικαλιστικές δομές. Εντούτοις πατώντας σε πραγματικές ανάγκες και με αγώνες αναγνωρίστηκε ως το αντιπροσωπευτικό σωματείο στον χώρο και μαζί με αυτό τα δικαιώματα πολλών εργαζομένων που δούλευαν με εξαρτημένη σχέση εργασίας. Υποστηριζόμενο και από τα υπόλοιπα κομμάτια της ελληνικής αριστεράς, κατάφερε να υπογράψει ΣΣΕ αποκτώντας ένα βασικό όπλο για τις διεκδικήσεις των εργαζομένων στον κλάδο, το οποίο συνεχίζει να αποτελεί παρακαταθήκη και να λειτουργεί ενισχυτικά ακόμη και σήμερα, παρά την κατάργηση όλων των συλλογικών συμβάσεων.
Έχοντας ξεκινήσει με λίγες δεκάδες, το ΣΜΤ αριθμεί πλέον περίπου 4000 μέλη και λειτουργεί με παραρτήματα σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας. Τα μέλη του συμμετέχουν μαζικά στις εκλογές και τις συνελεύσεις του, ενώ με δουλειά στους χώρους εργασίας συνεχίζει να φέρνει αποτελέσματα υπέρ των εργαζομένων ενάντια στην εργοδοσία (αποτροπή απολύσεων/επιδείνωσης εργασιακών συνθηκών, επιβολή πληρωμής δεδουλευμένων κ.α.), παρά τη διάλυση του νομικού πλαισίου που αποτελούσε βασικό του οπλοστάσιο. Το ΣΜΤ, ενισχυμένο από μια γενιά που συμμετείχε στους φοιτητικούς αγώνες του 2006-2007 και την εξέγερση του Δεκέμβρη του 2008, στελεχώνει σήμερα δυναμικά το εργατικό κίνημα. Παράλληλα παλεύει για τη διεύρυνση μιας αντιγραφειοκρατικής λογικής συγκροτώντας μαζί με άλλα σωματεία την Πρωτοβουλία Πρωτοβάθμιων Σωματείων, ενώ δίνει το παρόν στον αγώνα για την αντιμετώπιση του προσφυγικού ζητήματος, μέσω του Συντονισμού για το Προσφυγικό Σωματείων-Φοιτητικών Συλλόγων και Συλλογικοτήτων[9].
Επίλογος
Η αναμόρφωση της παραγωγής, η επέλαση του καπιταλισμού στην ολοκληρωτική του νεοφιλελεύθερη εκδοχή, οι διαρκείς ήττες και η πτώση της δυναμικής του εργατικού κινήματος έχουν οδηγήσει πολλούς στην αμφισβήτηση της κεντρικής σημασίας της εργατικής τάξης στη διαμόρφωση μιας προοδευτικής παγκόσμιας προοπτικής. Όμως η θέση στην παραγωγική διαδικασία και η δυνατότητα πίεσης εκεί που πραγματώνεται η πρωταρχική εκμετάλλευση, η άντληση της υπεραξίας, η μαζικότητα των συνδικαλιστικών φορέων που είναι ακόμα οι πολυπληθέστερες κοινωνικές οργανώσεις αλλά και η έλλειψη κάποιας άλλης διακριτής και αποτελεσματικής στρατηγικής στοιχειοθετούν μια επίμονη πραγματικότητα που καθιστά αναπόφευκτα το εργατικό κίνημα κεντρικό δεδομένο για την όποια κοινωνική ανατροπή.
Στην Ελλάδα αυτό γίνεται εμφανές σήμερα μετά τις μεγαλειώδεις αλλά εν πολλοίς ηττημένες λαϊκές κινητοποιήσεις των προηγούμενων ετών. Πλέον, ενάντια στην κοινωνική καταστροφή που επιχειρεί το κεφάλαιο μέσω των νέων κυβερνήσεων, της ΕΕ και του ΔΝΤ είναι κυρίως το εργατικό κίνημα που προσπαθεί να επαναδιαμορφώσει τους όρους μιας κινηματικής αντίστασης. Το ΣΜΤ αποτελεί μέρος αυτού του εγχειρήματος και οι αρχιτέκτονες, ως τμήμα της εργατικής τάξης, καλούνται να συμβάλουν. Γιατί όσο απέλπιδες, σισύφειες και αναποτελεσματικές μοιάζουν αυτές οι προσπάθειες στην Ελλάδα και τον κόσμο, αποτελούν τη σημαντικότερη παρακαταθήκη για τον προοδευτικό κοινωνικό μετασχηματισμό του μέλλοντος.
[1] Μασούρας Κωστής, Για την «κρίση στην οικοδομή»: η πτώση του εθνικού τοτέμ της ελληνικής οικονομίας (2013), Αριστερή Κίνηση Εργαζόμενων Αρχιτεκτόνων
[2] Εφημερίδα Καθημερινή, ΤΕΕ: Διαγράφονται 4.000 μηχανικοί κάθε χρόνο εξαιτίας της κρίσης, 15/3/2016
[3] D. Harvey, Η κατάσταση της Μετανεωτερικότητας (1990) εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ για την ελληνική γλώσσα (2002)
[4] Συλλογικό έργο, Συμμετοχή στα συνδικάτα και δομικοί προσδιοριστικοί παράγοντες την περίοδο της κρίσης: μια εμπειρική διερεύνηση (2014), 3ο Συνέδριο Επιστημονικής Εταιρείας Πολιτικής Οικονομίας – Η Ελληνική Οικονομία και η Πολιτική των Μνημονίων: Κατάσταση και Προοπτικές
[5] Ο.π..
[6] Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδας, ανακοίνωση για το δημοψήφισμα 1/7/2015
[7] Καμήλαλης Θάνος, SPECIAL REPORT: Συνδικαλισμός Α.Ε. (2015), The Press Project
[8] somt.gr
[9] syprome.blogspot.gr